CS50 - Week 6

Python

Python - foydalanish uchun qulay, ko'p qirrali dasturlash tili bo'lib, dasturlashga yangi kirganlar uchun ham, soha mutaxassislari uchun ham zo'r tanlov hisoblanadi.
C tilidan farqli o‘laroq, Python interpretatsiya qilinadigan til bo‘lib, unda dasturni alohida kompilyatsiya qilish shart emas. Buning o‘rniga dasturni Python interpretatorida ishga tushiriladi.

C tilida yozilgan "hello, world" xabarini ekranga chiqaruvchi kod Python tilida quyidagicha ifodalanadi:

print("hello, world")

E’tibor beradigan bo'lsak bunda hech qanday nuqtali vergul yo‘q va hech qanday kutubxona talab qilinmaydi. Pythonda C tilida ancha murakkab bo‘lgan kodlarni nisbatan oddiylik bilan amalga oshirishi mumkin.

O‘zgaruvchini e’lon qilish (Variable declaration) jarayoni Python tilida soddalashtirilgan. Masalan, C tilida o'zgaruvchini int counter = 0; kabi e'lon qilinadi. Python tilida esa o‘zgaruvchining turini e’lon qilish talab qilinmaydi: counter = 0.

Python’da ma’lumot turlarini aniq ko‘rsatish shart emas, uni interpretatorning o'zi o'zgaruvchining qiymatiga qarab aniqlashtirib oladi.
Python’da odatda quyidagi ma'lumot turlar qo‘llaniladi:

• bool
• float
• int
• str

C tilidagi kabi long va double turlari Python'da mavjud emas. Python katta va kichik sonlar uchun qaysi ma’lumot turini ishlatish kerakligini o‘zi hal qiladi.

Python’da qo'llaniladigan boshqa ma’lumot turlariga quyidagilar kiradi:

• range
• list
• tuple
• dict
• set

Bu ma’lumot turlarining har birini C tilida ham amalga oshirish mumkin, biroq Python’da ularni yanada soddaroq tarzda qo‘llash imkoniyati mavjud.

---

Shart operatorlari

Python'da shart operatorlaridan foydalanganda qavslar - () majburiy emas.
Python'da {} o‘rniga indentatsiya ishlatiladi.
else if C'da ishlatilsa, Python'da buning o‘rniga elif qo‘llaniladi.
if, elif va else operatorlaridan keyin qo'sh nuqta : qo‘yiladi.

from cs50 import get_int

x = get_int("x ni kiriting: ")
y = get_int("y ni kiriting: ")

if x < y:
    print("x soni y sonidan kichik")
elif x > y:
    print("x soni y sonidan katta")
else:
    print("x soni y soniga teng")

C'da || bilan ifodalanadigan "yoki" mantiqiy operatori Python'da or bilan almashtiriladi.
Python'da char o‘rniga str ishlatiladi, bu esa bitta belgi yoki satr bilan ishlash imkonini beradi.

from cs50 import get_string
s = get_string("Ma'lumotlar o'zgartirilishiga rozimisiz? ")

if s == "Y" or s == "y":
    print("Ha.")
elif s == "N" or s == "n":
    print("Yo'q.")

---

Takrorlash operatorlari

Python’da takrorlanish operatorlari (loops) sintaksisi C ga juda o‘xshash, lekin sodda va tushunarliroq.
while sikli yordamida "meow" xabarini ekranga chiqaramiz:

i = 0
while i < 3:
    print("meow")
    i += 1

for sikli yordamida yuqoridagi kodni yana ham soddalashtirishimiz mumkin:

for i in range(3):
    print("meow")

Bu yerda ining qiymatini Python avtomatik ravishda oshirib boradi.
Shuningdek, yuqoridagi kodni quyidagicha yozishimiz mumkin:

def main():
    meow(3)


def meow(n):
    for i in range(n):
        print("meow")


main()

Bunday yondashuv kodni modullashtiradi.

---

List (Ro'yxat)

List yordamida bir o'zgaruvchida ko'p qiymatlar saqlashimiz mumkin. Listlarning elementlariga indexsi orqali murojaat qila olamiz.

scores = [72, 73, 33]

# O'rtacha qiymatni topamiz
average = sum(scores) / len(scores)
print(f"Average: {average}")

len() metodi yordamida listing uzunligini, ya'ni elementlar sonini aniqlaymiz.
sum() metodi yordamida sonlardan iborat bo’lgan listning elemtlari yig’indisini hisoblaymiz.

Foydalanuvchidan qiymatlarni olish uchun sikldan foydalanish mumkin:

from cs50 import get_int

# Foydalanuvchidan qiymatlarni kiritishni so'raymiz
scores = []
for i in range(3):
    score = get_int("Score: ")
    scores.append(score)

# O'rtacha qiymatni topamiz
average = sum(scores) / len(scores)
print(f"Average: {average}")

append metodi listga yangi qiymat qo‘shadi.

Python’da list ichida qiymatni qidirish uchun sikldan foydalanish yoki qisqaroq usuldan foydalanish mumkin:

# Ismlar ro'yxati
names = ["Carter", "David", "John"]

# Foydalanuvchidan ism kiritishni so'raymiz
name = input("Name: ")

# Ro'yxatdan qidiramiz
if name in names:
    print("Topildi")
else:
    print("Topilmadi"

in operatori list ichida qaralayotgan qiymat bor-yo‘qligini tekshiradi.

---

Dictionary (Lug'at)

Dictionary — bu kalit-qiymat juftliklari bo‘lib, qidiruv jarayonini tezlashtiradi.

from cs50 import get_string

people = {
    "Carter": "[phone]",
    "David": "[phone]",
    "John": "[phone]",
}

# Kiritilgan ismni qo'yxatdan qidiramiz
name = get_string("Name: ")
if name in people:
    print(f"Telefon raqam: {people[name]}")
else:
    print("Topilmadi")

people[name] orqali lug‘at ichidan mos qiymat olinadi.
Lug‘atning qidirish tezligi odatda O(1).

---

Buyruq Qatori Argumentlari

Python’da sys kutubxonasi yordamida buyruq qatori argumentlarini ishlatish mumkin:

from sys import argv

if len(argv) == 2:
    print(f"salom, {argv[1]}")
else:
    print("salom, dunyo")

argv - argumentlar ro‘yxatini o‘z ichiga oladi, birinchi element esa fayl nomidir.
Barcha argumentlarni ekranga chiqaramiz:

from sys import argv

for arg in argv:
    print(arg)

Dastur qanday holatda yakunlagnanini bildirish uchun ma’lum chiqish kodlari (exit status) dan foydalanamiz:

import sys

if len(sys.argv) != 2:
    print("Buyruq qatori argumentini kiriting.")
    sys.exit(1)

print(f"salom, {sys.argv[1]}")
sys.exit(0)

sys.exit() yordamida chiqish kodi qaytariladi (masalan, 0 — dastur muvaffaqiyatli yakunlanganligini bildiradi).

Ushbu maqolada CS50x 2024 manbasidan foydalanilgan.